Pożywienie przyjmowane przez człowieka powinno stanowić dobrze zbilansowany jadłospis, co oznacza prawidłowe pokrycie jakościowe i ilościowe wszystkich składników odżywczych w odpowiednich proporcjach: białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin, składników mineralnych i wody. Dieta powinna być więc różnorodna oraz dostosowana do wieku – dziecko czy osoba dorosła, płci – kobieta czy mężczyzna, stanu fizjologicznego – osoba schorowana czy kobieta ciężarna, rodzaju wykonywanej pracy – ciężka fizyczna czy siedząca. „Dieta dla każdego” w prawidłowym rozumieniu oznacza indywidualne żywienie dla każdego, a nie jednakowe dla wszystkich!
Całodzienny jadłospis powinien być dostosowany do zwyczajów i upodobań konsumentów, tak, aby posiłki nie były jakimś traumatycznym przeżyciem (jeśli ktoś nie znosi szpinaku, nie można kazać mu go jeść tylko dlatego, że jest zdrowy. Produkty rolne mają to do siebie, że większość (np. owoce i warzywa) występuje sezonowo. Arbuz to bogactwo minerałów, ale w zimę raczej ciężko go dostać. Pracochłonne i czasochłonne potrawy także bywają zniechęcające, posiłki codzienne powinny być więc w miarę łatwe i szybkie do przygotowania. Na jedzeniu nie powinno się oszczędzać, ale rzeczywistość jest inna, koszt życia jest coraz wyższy więc musi istnieć możliwość zamiany drogich produktów na ich odpowiedniki – dostosowane do możliwości finansowych. A jeśli ktoś, z różnych przyczyn nie posiada powiedzmy piekarnika z funkcją grilla, trzeba zaproponować taki jadłospis, aby nie trzeba było go używać.
Jeżeli więc dieta zakłada sztywno, że nic w niej nie można zmienić, znaczy, że układała ją osoba nie znająca się na prawidłowym żywieniu człowieka i lepiej poszukać innej.
Tu nasuwa się pytanie: ale jak skomponować prawidłowy jadłospis, by zostały spełnione wszystkie powyższe kwestie?
Bez względu na to, czy stosujesz dietę normalną (podstawową) czy też odchudzającą, najpierw należy określić liczbę, wielkość, rozkład posiłków w ciągu dnia oraz określić długość przerw między nimi. Dopuszcza się od 3 posiłków na dzień dla osób dorosłych, ale zalecane jest 5 (szczególnie u dzieci), za to mniejszych porcji. Najlepiej by największą porcję energii stanowił obiad (ok. 30-35% dziennej liczby kcal), mniejszą śniadanie główne (ok. 25-30%) i kolacja (15-20%), natomiast najmniejszą II-gie śniadanie i podwieczorek (po ok. 5-10%). Przerwy między posiłkami nie powinny przekraczać 3 – 4 godzin, ponieważ dłuższe okresy niejedzenia powodują spadek zawartości glukozy we krwi, wywołując uczucie zmęczenia fizycznego i psychicznego, zmniejszając tym samym wydajność pracy. Pierwszy posiłek powinien być spożyty w niedługim czasie po przebudzeniu (choć dla mnie osobiście jest to trudne, nie lubię jeść o praktycznie o świcie), ostatni natomiast ok. 2-óch godzin przed snem najpóźniej. Ważna jest także regularność: posiłki powinny być spożywane codziennie mniej więcej o tej samej porze (a nie raz obiad o 13, innym razem o 17).
Śniadanie powinno być pełnowartościowe, składające się z produktów mlecznych (kakao, bawarka, jogurt, kawa z mlekiem), zbożowych (pieczywo, kasze na mleku, płatki) oraz białkowych o wysokiej jakości (sery, jaja, wędliny). Dopełnienie powinny stanowić warzywa i/lub owoce. Jest to pierwszy posiłek po dłuższej przerwie, odgrywa więc znaczącą rolę, bo jego brak może powodować spadek aktywności i efektywności pracy.
Obiad także powinien zawierać pełnowartościowe białko – ale z mięsa, jaj, ryb; węglowodany w postaci ziemniaków lub produktów zbożowych (w tym rośliny strączkowe, makarony, ryż) oraz warzywa i owoce – gotowane, surowe.
Kolacja nie powinna być ciężkostrawna, unikać powinno się produktów tłustych, smażonych, wzdymających i mocno doprawionych. Posiłek ten nie powinien też być zbyt obfity.
II- gie śniadanie i podwieczorek powinno stanowić wartościową przekąskę – napój mleczny (jogurt, kefir itp.), owoce, koktajl, kisiel, galaretka, kanapka itp.
W dietetyce szczególną rolę odgrywa zróżnicowanie pod każdym względem. W każdym posiłku powinny znaleźć się produkty węglowodanowe złożone, tłuszcze i pełnowartościowe białka. Powinno pojawić się jak najwięcej produktów z różnych grup żywności (czyli jeśli np. mięso to nigdy nie samo, zawsze w obecności produktu zbożowego, warzyw, owoców itp.). Nieprawidłowo jest, by całodzienny jadłospis zawierał głównie jeden i ten sam składnik, np. cały dzień głównie węglowodany. Niestety, ale diety jednoskładnikowe (np. dieta kapuściana, jajeczna itp.) są niezdrowe wbrew pozorom, ponieważ w większości spożywa się w nich ten sam produkt w różnych postaciach, co może powodować niedobory niektórych składników odżywczych. Nie zaleca się podawać posiłków składających się z produktów o jednakowej kolorystyce – sprzyja to także brakom pewnych składników, zawsze więc należy komponować potrawy z produktów kolorowych w jedną całość, np. nieprawidłowo zestawiony obiad składa się z zupy kalafiorowej, ryżu z potrawką z kurczaka i surówką z pora z jabłkiem – dominuje w nim barwa biała.
Nie należy łączyć w tym samym posiłku potraw o zbliżonych smakach i zapachach, np. obiad na słodko składający się z owocowej zupy i naleśników z serem, do tego słodki napój. Jeszcze gorzej, jeśli śniadanie tego samego dnia stanowiła bułka drożdżowa z dżemem.
Ze względu na prawidłową pracę układu pokarmowego konsystencja posiłków także powinna być zróżnicowana (produkty płynne – zupy, koktajle, soki, napoje mleczne; stałe – mięsa; półstałe – surówki itp.). Przygotowywanie posiłków powinno odbywać się przy pomocy różnych technik kulinarnych: gotowanie, duszenie, pieczenie, smażenie itd. Ważne jest też, aby zachować równowagę kwasowo – zasadową organizmu, co również wiąże się ze zróżnicowaniem produktów spożywczych. Produkty zakwaszające to m. in. produkty zbożowe, groch, mięso i ryby (oraz ich przetwory), jaja, sery żółte, herbata, kawa, kakao, czekolada, alkalizujące zaś to np. mleko, ziemniaki, warzywa i owoce. Więcej o równowadze kwasowo – zasadowej możesz przeczytać w moim artykule pod tym samym tytułem.
Całodzienny jadłospis powinien być „okraszony”… ok. 2 litrami płynów, najlepiej wody, a także rozcieńczonych soków owocowych, warzywnych, kolorowych herbat (biała, czerwona, zielona, owocowa).
Wydawać by się mogło, że zbyt dużo trzeba przestrzegać i nie da się tego spamiętać. Większość zapewne jest Ci w jakiś sposób już znana. Wprowadzenie w życie tych zasad jest bardzo proste, a przede wszystkim korzystne dla pracy całego organizmu, który wszystko, co mu potrzebne, czerpie przecież z pożywienia.